Wspólnoty klasowe pełnią kluczową rolę w życiu szkolnej społeczności. Aby zapewnić im efektywne i trwałe funkcjonowanie, konieczne jest wprowadzenie rytuałów integracyjnych dla nowych osób oraz ceremonii pożegnania dla tych, którzy opuszczają grupę z różnych powodów. Nawet jeśli w danym przypadku nie będzie potrzeby stosowania tych procedur (co jest mało prawdopodobne), proces ich planowania przyniesie dzieciom i młodzieży wiele korzyści. Rozważenie i nazwanie elementów oraz sytuacji sprzyjających budowaniu wspólnoty, oraz zastanowienie się nad tym, co jest istotne i wymagane, aby zapewnić nowym członkom szybkie włączenie się w życie klasy, będzie pomocne dla wszystkich uczniów i uczennic.
Pracę nad budowaniem wspólnoty klasowej najlepiej rozpocząć od dyskusji poprzedzoej anonimowym zebraniem doświadczeń uczniów i uczennic np. na karteczkach. Refleksja może skoncentrować się na następujących zagadnieniach:
- Elementy składające się na społeczność szkolną, takie jak drobne zwyczaje, utarte powiedzonka, radość z pójścia do szkoły czy obawy związane z nią i sposoby radzenia sobie z nimi.
- Wkład poszczególnych członków i członkiń społeczności, np. osoby odpowiedzialne za humor, pomoc w zadaniach domowych, rozwiązywanie konfliktów lub po prostu których obecność dodaje otuchy.
- Wspomnienia o tym, co lub kto pomógł nowym uczniom i uczennicom w początkowych dniach w szkole, czy to poprzez kartki z imionami na ławkach, listy powitalne od wychowawcy/wychowawczyni, czy wspólne tworzenie klasowych sloganów.
- Czynniki sprzyjające poczuciu swobody każdej osoby w szkole, takie jak wsparcie kolegów i koleżanek, możliwość zadawania pytań nauczycielom, pomocny personel czy nawet znalezienie komfortowej przestrzeni w szatni na przerwach.
Rytuały przyjmowania nowych osób powinny być oparte na dzieleniu się informacjami i włączenia ich w życie klasowe, zarówno w sali lekcyjnej, jak i poza nią. Klasa może ustalić różne formy integracji, na przykład przedstawienie się nowym osobom i stworzenie symboli reprezentujących ich ulubione zajęcia, tworzenie małych książeczek powitalnych na podstawie notatek o umiejętnościach i zainteresowaniach uczniów i uczennic, lub nawet sporządzenie listy miejsc w szkole istotnych z różnych powodów i zapewnienie, że każda osoba z klasy zobowiąże się na jednej przerwie pokazać nowemu koledze czy koleżance jedno z tych miejsc.
Włączając wszystkie osoby w klasie do procesu powitalnego, warto też szukać możliwości stworzenia bliższej więzi między dwojgiem dzieci, nowym i tym już dobrze zadomowionym. Jednym z efektywnych sposobów zindywidualizowanego wsparcia jest mentoring rówieśniczy, polegający na sparowaniu doświadczonej uczennicy lub ucznia jako „łącznika” między wspólnotą klasowa a nową osobą. Aby dobrze zestawić mentoringową parę, warto wcześniej pozyskać podstawowe informacje o nowoprzybyłym dziecku, takie jak zainteresowania, miejsce zamieszkania, język komunikacji (szczególnie jeśli nie jest to polski), preferowane sposoby spędzania wolnego czasu oraz obszary, w których może potrzebować pomocy lub w których może być w stanie pomóc innym. Znając te kryteria i mając zgodę nowego dziecka na podzielenie się nimi z klasą, możemy zwrócić się do uczniów i uczennic z pomysłem, by aplikowali na stanowisko mentorskie np. za pomocą tego lub podobnego kwestionariusza.
W uzasadnionych przypadkach można poszukiwania mentora lub mentorki rozszerzyć na inne klasy, biorąc pod uwagę np. język lub szczególne zainteresowania. Ważne jest jednak, aby nowopowstała konstelacja uczniowska dawała coś obu stronom i aby dzieci miały podobne elementy biograficzne i osobowościowe. Mentorzy i mentorki nie muszą więc być „prymus(k)ami”, nie muszą też być szczególnie pewni(-e) siebie czy ekstrawertyczni(-e). Wystarczy, że okażą otwartości na tyle, aby porozmawiać z nową osobą i nawiązać z nią nić porozumienia. Ważne jest, aby dzieci podejmowały się tego zadania dobrowolnie, i bez nacisku. Sugeruje się by wychowawcy i wychowawczynie klas w cztery oczy proponowały tę rolę konkretnym osobom, szczególnie tym, których chcą podbudować i dla których może to być adekwatne wyzwanie.
Podjęcie się mentoringu może być szczególnie cennym doświadczeniem dla dzieci ze średnimi ocenami, które być może nie widzą się w trójce klasowej czy samorządzie uczniowskim, ale swoją otwartością mogą pomóc nowej osobie. Taka forma dodatkowej odpowiedzialności uświadomi im ich wartość dla społeczności i pokaże umiejętności, których się być może sami po sobie nie spodziewali.
Najpraktyczniej jest zebrać z kilku klas dzieci chcące być mentor(k)ami – również dopiero w niesprecyzowanej przyszłości i przeprowadzić dla nich szkolenie, np. na podstawie zadań i tematów przygotowanych w broszurce i prezentacji dla mentorów i mentorek rówieśniczych. W ten sposób damy sobie szansę na przyjrzenie się konkretnym kandydat(k)om i ich motywacjom. Damy również dzieciom szansę na przemyślenie, czego się od nich oczekuje i jak to zadanie wykonać.
Patrzmy też na ten proces elastycznie. W niektórych przypadkach można przydzielić nowemu dziecku dwoje mentorów; w innych ustanowić mentoring rotacyjny, polegający na zmienianiu się partnerów i partnerk co jakiś czas. Jeśli nowa osoba pochodzi z innego kraju, warto przydzielić mu mentora albo mentorkę, która zna jego język i społeczność pochodzącą z tego samego kraju, bo dzieci migranckie i uchodźcze borykają się z problemami, o których dzieci od zawsze mieszkające w Polsce nie mają ani wiedzy, ani rozwiązań.
